Soplówka jeżowata – skład fitochemiczny oraz wykazany w badaniach potencjał terapeutyczny

Hericium erinaceus jest grzybem jadalnym występującym w Ameryce Północnej, Europie oraz Azji. Rośnie na północy tych kontynentów w lasach strefy umiarkowanej. Wygląd zewnętrzny soplówki jest bardzo charakterystyczny – składa się z długich białawych kolców przypominających brodę. Kolce grzyba nie posiadają wyraźnych kapeluszy, a jego mięsista tkanka przybiera półkulisty kształt. Miękkie kolce zwisają z twardej, ukrytej, nierozgałęzionej kępy przyczepionej do drzewa. Miąższ jest biały, gdy owocnik jest młody. Starsze owocniki z czasem stopniowo zmieniają kolor na żółtobrązowy. Pozbawiony chlorofilu grzyb jest saprotrofem rosnącym głównie na martwym drewnie. W lasach można go znaleźć późnym latem, choć jest on w Polsce dość rzadki. Smak soplówki jest często opisywany jako „podobny do owoców morza”.

Soplówka rośnie stosunkowo wolno i jest dość wymagającym grzybem pod względem warunków uprawy. Na jej wzrost duży wpływ mają czynniki środowiskowe, takie jak cyrkulacja powietrza, światło, temperatura, wilgotność oraz pH. Grzyb ten jest bardzo wrażliwy na stężenie CO₂ w środowisku. Gdy ilość dwutlenku węgla w powietrzu jest zbyt duża, owocnik rozwija się w przypominającego koralowiec zdeformowanego grzyba. Na zawartość składników bioaktywnych w soplówce znaczący wpływ ma materiał, na którym rośnie. Grzyb ten pochłania minerały z podłoża. Niestety w przypadku, gdy pożywka hodowlana jest zanieczyszczona metalami ciężkimi czy pierwiastkami radioaktywnymi, owocnik kumuluje je w sobie. Z tego względu dla wartości odżywczej oraz bezpieczeństwa stosowania soplówki duże znaczenie ma odpowiednie, pewne źródło pozyskiwania surowca.

Potencjał terapeutyczny soplówki

Grzyb Lion’s Mane jest powszechnie wykorzystywany w krajach azjatyckich (Chiny, Indie, Japonia i Korea) zarówno do celów kulinarnych, jak i leczniczych. Jego tradycyjne wykorzystanie w kuchni i terapii wpisuje się więc w założenia żywności funkcjonalnej. Choć zastosowanie soplówki w medycynie tradycyjne jest powszechnie znane, wyniki badań dotyczących jej potencjału terapeutycznego zaczęły pojawiać się w literaturze naukowej dopiero w latach 90. XX wieku. Większość opisanych prac badawczych została przeprowadzona przez chińskich naukowców.

Obecnie dostępne wyniki badań klinicznych są niewystarczające, aby pozwolić na wprowadzenie preparatów z soplówki jeżowatej do terapii jako leków. Jednocześnie dostępny wachlarz wyników badań in vitro oraz testów na zwierzętach jest bardzo obiecujący. Ważnym atutem opisywanego grzyba są znikome działania niepożądane związane z jego przyjmowaniem. Sprawia to, że stosowanie preparatów z soplówki może stanowić bezpieczną suplementację czy też wsparcie konwencjonalnej terapii, a sam grzyb może stanowić składnik posiłków mający charakter żywności funkcjonalnej.

Prowadzone badania koncentrują się obecnie na obiecującym potencjale neuroprotekcyjnym substancji zawartych w soplówce jeżowatej. Grzyb ten dobrze rokuje w testach jako korzystny terapeutyk w chorobach neurodegeneracyjnych, jak również w leczeniu uszkodzeń nerwów. Wykazano również działanie przeciwutleniające oraz przeciwzapalne związków aktywnych zawartych w soplówce. Jako produkt jadalny i leczniczy Hericium erinaceus może korzystnie wpływać na procesy regulujące ekspresję cytokin oraz czynników transkrypcyjnych na poziomie molekularnym. Zgodnie z wynikami badań substancje zawarte w soplówce prawdopodobnie hamują reakcje zapalne oraz stres oksydacyjny w organizmie.

Skład fitochemiczny soplówki

Według analizy chemicznej 100 g suszonego owocnika soplówki zawiera około 22,3 g białka, 3,5 g tłuszczu, 64,8 g węglowodanów oraz 4,3 g wody. W jego składzie znajduje się 16 różnych aminokwasów, w tym siedem ezogennych. Wyczuwalny w trakcie jedzenia grzyba specyficzny smak i zapach pochodzą z połączenia chemicznych składników aromatycznych, np. olejków eterycznych oraz pochodnych zasad azotowych. Soplówka zawiera unikalną różnorodność fitoskładników, obejmującą amylazę, lakkazę, hericerynę, kwas ferulowy, lektyny oraz rozliczne aktywne biologicznie polisacharydy.

Najważniejsze zidentyfikowane w soplówce polisacharydy to beta-glukany, alfa-glukany i kompleksy glukanów z proteinami. To właśnie z tymi bioaktywnym związkami wiązane są właściwości terapeutyczne grzyba. Beta-glukan posiada zdolność obniżania poziomu cholesterolu LDL we krwi, w konsekwencji czego jego obecność w diecie może zmniejszać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych Różne grzyby, takie jak lingzhi, shiitake oraz soplówka ze względu na zawartość beta-glukanów są intensywnie badane pod kątem ich korzystnego wpływu na układ odpornościowy.

Wpływ na układ nerwowy

Działanie neuroprotekcyjne soplówki wykazano zarówno w testach in vitro jak i w badaniach na zwierzętach. W testach na mysich modelach choroby Alzheimera podawanie sproszkowanego surowca Hericium erinaceus z dietą redukowało objawy uszkodzenia pamięci przestrzennej oraz rozpoznawania wzrokowego.  

W testach klinicznych sprawdzano wpływ soplówki na pacjentów chorujących na depresję.  W badaniu zaobserwowano zmniejszenie się objawów depresyjnych oraz stanów lękowych u kobiet w okresie okołomenopauzalnym spożywających 2 g sproszkowanego owocnika dziennie przez 4 tygodnie. W teście klinicznym przeprowadzonym z udziałem pacjentów z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi doustne podawanie 1 g sproszkowanego surowca 3 razy dziennie przez 16 tygodni wpłynęło korzystnie na zdolności poznawcze uczestników kontrolowane w formie testów. Wśród osób biorących udział w opisanych badaniach nie wystąpiły żadne działania niepożądane.

Wpływ na układ pokarmowy

W badaniach in vitro wykazano, że ekstrakty z soplówki hamują wzrost Helicobacter pylori. H. pylori to bakteria występująca w żołądku, będąca głównym czynnikiem chorobotwórczym przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, wrzodów trawiennych, jak również gruczolakoraka żołądka. W testach na zwierzętach wykazano natomiast, że liofilizowane owocniki soplówki mogą niwelować uszkodzenia i obrzęk błony śluzowej żołądka oraz zapewniać cytoochronę przed wrzodami wywołanymi etanolem.

W 1985 roku przeprowadzono badanie kliniczne z udziałem 50 pacjentów z przewlekłym zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Uczestnikom podawano ekstrakt z H. erinaceus przez 3 miesiące. Pod koniec badania zaobserwowano u pacjentów obniżenie markerów stanu zapalnego oraz redukcję bólu w nadbrzuszu.

Wpływ na układ krążenia

Badania in vivo na gryzoniach wskazują na przeciwniedokrwienne działanie polisacharydów zawartych w H. erinaceus. Ekstrakty z owocnika soplówki pozytywnie wpłynęły na profil lipidowy szczurów z hiperlipidemią wywołaną dietą oraz sztucznie wywołaną cukrzycą.

Substancje zawarte w soplówce wykazują zdolność obniżania u szczurów poziomu trójglicerydów w osoczu, cholesterolu całkowitego, cholesterolu lipoprotein o małej gęstości oraz fosfolipidów, co sugeruje działanie hipolipemiczne surowca.

Aktywność przeciwbakteryjna

W warunkach laboratoryjnych in vitro ekstrakty z H. erinaceus wykazały aktywność skierowaną przeciwko chorobotwórczym dla człowieka bakteriom, w tym niektórym szczepom opornym na antybiotyki. Wykazano między innymi zdolność związków aktywnych zawartych w soplówce do hamowania wzrostu gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) opornego na metycylinę (MRSA). Duże znaczenie ma również wykazane w testach działanie hamujące wzrost bakterii H. pylori, która jest patogenem przewodu pokarmowego człowieka będącym przyczyną choroby wrzodowej.

Działania niepożądane

W literaturze naukowej opisano co prawda niewielką liczbę badań klinicznych dotyczących właściwości terapeutycznych soplówki jeżowatej, jednak żaden z biorących w udział pacjentów nie zgłosił poważnych działań niepożądanych. W jednym z testów, w którym sproszkowany grzyb podawano uczestnikom w dawce 1 g 3 razy dziennie przez 16 tygodni, odnotowano łagodny ból żołądka oraz biegunkę. W pozostałych badaniach klinicznych dotyczących soplówki nie odnotowano objawów związanych z negatywnym działaniem surowca.

Treści i opracowania: Dr farmacji Sara Janowska

Piśmiennictwo:

Jiang, S., Wang, S., Sun, Y., & Zhang, Q. (2014). Medicinal properties of Hericium erinaceus and its potential to formulate novel mushroom-based pharmaceuticals. Applied microbiology and biotechnology, 98(18), 7661-7670.

Friedman, M. (2015). Chemistry, nutrition, and health-promoting properties of Hericium erinaceus (Lion’s Mane) mushroom fruiting bodies and mycelia and their bioactive compounds. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 63(32), 7108-7123.

Liu JH, Li L, Shang XD, Zhang JL, Tan Q. Anti-Helicobacter pylori activity of bioactive components isolated from Hericium erinaceus. J Ethnopharmacol. 2016;183:54-58.26364939

Mori K, Inatomi S, Ouchi K, Azumi Y, Tuchida T. Improving effects of the mushroom Yamabushitake (Hericium erinaceus) on mild cognitive impairment: a double-blind placebo-controlled clinical trial. Phytother Res

Nagano M, Shimizu K, Kondo R, et al. Reduction of depression and anxiety by 4 weeks Hericium erinaceus intake. Biomed Res. 2010;31(4):231-237.20834180

https://www.drugs.com/npp/lion-s-mane-mushroom.html#20834180