Różeniec górski

Różeniec górski jest wieloletnią byliną, przynależącą do rodziny gruboszowatych Crassulaceae[1]. Nazwa rośliny wywodzi się z języka greckiego i nawiązuje do charakterystycznego różanego zapachu jej kłączy oraz różowej barwy pojawiającej się po ich przełamaniu. Zioło to jest w niektórych regionach świata nazywane również złotym korzeniem ze względu na złote zabarwienie oraz połysk surowca pojawiający się po wysuszeniu[2]. Rhodiola występuje powszechnie w centralnej i północnej Azji. Można ją znaleźć na Syberii oraz na terenach Mongolii. Co ciekawe, ta pozornie orientalna roślina jest obecna również w wysokogórskich regionach Europy. W Polsce różeniec można czasami znaleźć w wilgotnych skalnych szczelinach na terenie Sudetów i Karpat[1]. Surowcem zielarskim są bulwiaste kłącza oraz korzenie rośliny zebrane w okresie kwitnienia i owocowania[1,2].

Skład chemiczny

Charakterystycznymi związkami występującymi w różeńcu górskim są pochodne alkoholu cynamonowego, określane wspólnym terminem jako rozawiny. Ich wykrycie umożliwia identyfikację surowca zielarskiego oraz wykluczenie zafałszowanie suszu. W różeńcu obecne są również związki fenolowe (salidrozyd), monoterpeny (rozarydyna), flawonoidy (rodioliny), kwasy organiczne (galusowy, hydroksycynamonowy), garbniki oraz olejki eteryczne[1,2].

Efekty farmakologiczne ekstraktów z Rhodiola rosea opisywane w badaniach naukowych:

• działanie adaptogenne oraz obniżające poziom stresu,
• działanie kardioprotekcyjne,
• działanie antyoksydacyjne,
• korzystny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, w tym wpływ na funkcje poznawcze koncentrację oraz zdolność zapamiętywania,
• redukcja uczucia zmęczenia,
• działanie przeciwdepresyjne oraz przeciwlękowe,
• korzystny wpływ na układ hormonalny,
• spowalnianie procesów związanych ze starzeniem się organizmu[3].

Warto jednak zaznaczyć, że te niezwykle obiecujące efekty terapeutyczne związane z przyjmowaniem ekstraktów z różeńca górskiego, są obecnie badane naukowo i nie zostały dotychczas potwierdzone na poziomie pozwalającym na zarejestrowanie produktów z tego surowca jako leków. 

Uwaga! Niebezpieczne interakcje z lekami

Groźne dla zdrowia i życia interakcje między suplementami zawierającymi różeniec górski, a lekami:

• leki przeciwdepresyjne: ryzyko zespołu serotoninowego,
• haloperidol: zaburzenia rytmu serca,
• benzodiazepiny: psychoza, sedacja, halucynacje[7].

Właściwości adaptogenne surowca

Różeniec górski został po raz pierwszy uznany za zioło adaptogenne przez rosyjskich naukowców. Termin „adaptogen” został wprowadzony w 1947 roku przez naukowca i lekarza Nikołaja Lazareva. Badacz określił nim substancje pochodzenia roślinnego, które pozwalają organizmowi lepiej reagować na fizyczne, chemiczne i biologiczne czynniki stresujące, na drodze zwiększonej nieswoistej odpowiedzi układu immunologicznego i nerwowego w kierunku danego stresora[2].

Adaptogeny z definicji są więc ziołami odpowiedzialnymi za zwiększenie indywidualnej odporności na stres[4]. Suplementy diety oparte na takich roślinach zalecane są jako wsparcie w problemach z nauką, koncentracją czy sezonowymi spadkami nastroju. Wzrost odporności na stres pozornie nie wydaje się mieć zbyt istotnego związku z poprawą pamięci[5]. Na czym opierają się więc takie zalecenia? Stres stanowi niezbywalny element życia każdego człowieka. Chroni nas przed zagrożeniem, jak również motywuje do działania i realizacji celów. Niestety, długotrwały stan niekończącego się stresu staje się szkodliwy dla zdrowia. W pierwotnych, naturalnych dla organizmu człowieka warunkach, sytuacje o charakterze stresowym były intensywne, często związane z bezpośrednim zagrożeniem życia, jednak krótkotrwałe. W takich momentach ciało naszych przodków przechodziło w tryb „goń” lub „uciekaj”. Nasz organizm jest przystosowany do takich stanów stresowych i szybko powraca do równowagi po tego typu wydarzeniach. Z tego względu wiele osób lubi uprawiać sporty ekstremalne. Niestety, stały stres przestawia organizm w przeciągający się stan „walki”, czemu towarzyszy podniesienie się poziomu hormonów takich jak kortykosteroidy. Taki stan doprowadza do rozchwiania homeostazy, co w perspektywie długodystansowej może doprowadzić do pojawienia się chorób i zaburzeń np. układu nerwowego czy krwionośnego. 

Napięcia w pracy, sesja egzaminacyjna, matura czy trudny sprawdzian mogą być przykładową długotrwałą sytuacją stresową. W takich przypadkach przyjęcie roślinnych substancji adaptogennych może korzystnie wpłynąć na proces zapamiętywania oraz koncentrację, jednocześnie zmniejszając niepokój i nerwowość[5]. Warto również wspomnieć, że roślinne związki adaptogenne zmniejszają pociąg do alkoholu, co również może korzystne w przypadku studentów w okresie intensywnej nauki. Różeniec górski jest jednym z najpopularniejszych i najlepiej poznanych ziół o właściwościach adaptogennych.

Zastosowania adaptogenów:

• Ochrona przed chorobami cywilizacyjnymi,
• wspomaganie regeneracji organizmu,
• suplementy diety dla sportowców,
• zapobieganie procesom związanym ze starzeniem się organizmu,
• redukowanie stresu[5].

Różeniec górski chroni przed szkodliwym stresem

Dostępne dane eksperymentalne wskazują na to, że Rhodiola jest surowcem zielarskim wspierającym organizm w sytuacjach ostrego stresu. Wykazano, że nawet jednorazowa dawka ekstraktu z Rhodiola rosea przyjęta przed wydarzeniem stresowym pomaga w utrzymaniu funkcji poznawczych oraz wydajności organizmu na wysokim poziomie. Ponieważ wiele stresujących sytuacji ma charakter nieoczekiwany, adaptogeny które można przyjmować doraźnie w takich okolicznościach, stanowią potencjalnie bardzo przydatną grupę substancji roślinnych[3].

Różeniec wykazuje w testach również pewne korzystne działanie kardioprotekcyjne, niezależne od jego potencjału adaptogennego. Ta aktywność jest szczególnie korzystna w kontekście zdolności do łagodzenia wywołanych stresem mikrouszkodzeń w tkance sercowo-naczyniowej. Z tego względu Rhodiola może być adaptogenem korzystnym dla pacjentów z wyższym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych[3]. W takich przypadkach należy jednak zwrócić szczególną uwagę na potencjalne ryzyko interakcji surowca roślinnego z przyjmowanymi lekami.

Działanie przeciwdepresyjne Różeńca górskiego

Istnieją badania kliniczne wskazujące na potencjał terapeutyczny różeńca w łagodzeniu stanów depresyjnych o umiarkowanym natężeniu. W jednym z testów klinicznych wykazano, że standaryzowany ekstrakt z R. rosea wykazuje wyraźne i znaczące działanie przeciwdepresyjne w przypadku pacjentów cierpiących na łagodną depresję. Przy dawce dwóch tabletek, zawierających 170 mg ekstraktu, codziennie przez okres 6 tygodni, zaobserwowano statystycznie istotne zmniejszenie ogólnego poziomu objawów depresji, w tym bezsenności oraz niestabilności emocjonalnej[6].

Podsumowanie badań naukowych

Z przeglądu badań naukowych dotyczących potencjału terapeutycznego różeńca górskiego można wywnioskować, że istnieje wiele dowodów wskazujących na korzystny wpływ substancji zawartych w tej roślinie na funkcje poznawcze oraz samopoczucie. Właściwości te zostały wykazane w licznych badaniach przedklinicznych oraz kilku badaniach klinicznych. Adaptogenne działanie różeńca górskiego wpływa korzystnie na koncentrację i wytrzymałość organizmu w sytuacjach stresu, zmęczenia czy też ogólnego osłabienia organizmu. Różeniec ogranicza również negatywny wpływ stresu na funkcjonowanie układu endokrynnego i odpornościowego.

Treść i opracowanie: dr farmacji Sara Janowska

Piśmiennictwo:

1. Przybyl, J.; Weglarz, Z.; Pawelczak, A. Zmienność w Obrębie Populacji Różeńca Górskiego (Rhodiola Rosea L.) Pod Względem Plonu Surowca i Zawartości Związków Biologicznie Czynnych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 2004, 497(2).
2. Tajer, Agnieszka. Rhodiola Rosea L. Jako Przykład Rośliny Adaptogennej. . In Annales Academiae Medicae Silesiensis 2011, 65.
3. Panossian, A.; Wikman, G.; Sarris, J. Rosenroot (Rhodiola Rosea): Traditional Use, Chemical Composition, Pharmacology and Clinical Efficacy. Phytomedicine 2010, 17, 481–493, doi:10.1016/j.phymed.2010.02.002.
4. Gerontakos, S.E.; Casteleijn, D.; Shikov, A.N.; Wardle, J. A Critical Review to Identify the Domains Used to Measure the Effect and Outcome of Adaptogenic Herbal Medicines. Yale J Biol Med 2020, 93, 327–346.
5. Panossian, A.; Wikman, G. Effects of Adaptogens on the Central Nervous System and the Molecular Mechanisms Associated with Their Stress—Protective Activity. Pharmaceuticals 2010, 3, 188–224, doi:10.3390/ph3010188.
6. Darbinyan, V.; Aslanyan, G.; Amroyan, E.; Gabrielyan, E.; Malmström, C.; Panossian, A. Clinical Trial of Rhodiola Rosea L. Extract SHR-5 in the Treatment of Mild to Moderate Depression. Nord J Psychiatry 2007, 61, 343–348, doi:10.1080/08039480701643290.

7.            Woroń, J.; Siwek, M. Unwanted Effects of Psychotropic Drug Interactions with Medicinal Products and Diet Supplements Containing Plant Extracts. Psychiatr Pol 2018, 52, 983–996, doi:10.12740/PP/OnlineFirst/80998.