Pasożyty
13 czerwca, 2023
Menu
Rośliny z rodziny szczeciowatych (Dipsacaceae) od wieków wykorzystywane były w praktykach fitoterapeutycznych (opartych na ziołolecznictwie) medycyny ludowej w Europie Środkowo-Wschodniej. O dobroczynnych właściwościach szczeci przeczytać możemy w zielnikach pochodzących z XVI wieku. Bogate opisy opowiadają o wykorzystywaniu szczeci pospolitej (Dipsacus fullonum) jako leku zwalczającego ból w chorobach takich jak reumatoidalne zapalenie stawów oraz dna moczanowa. Gatunków roślin z rodziny Dipsacaceae używano również w medycynie ludowej w terapii schorzeń metabolicznych i infekcji bakteryjnych oraz wirusowych układu oddechowego. Ludowymi medykamentami ze szczeci leczono też zmiany skórne o podłożu infekcyjnym (zakażenia bakteryjne skóry). Wyniki licznych przeprowadzonych współczesnych badań naukowych potwierdzają potencjał terapeutyczny tych roślin. Testy wskazują na właściwości przeciwzapalne, wzmacniające tkankę kostną, przeciwbakteryjne, kardioochronne oraz przeciwnowotworowe. Najlepiej przebadanym gatunkiem z rodziny szczeciowatych jest Dipsacus asperoides, ze względu na jego wykorzystanie w konwencjonalnej medycynie Wschodnio-Azjatyckiej. Surowiec ten podawany jest pacjentom w celu wzmocnienia kości1.
Szczeć pospolita (Dipsacus fullonum L.) jest kwitnącą rośliną, znaną powszechnie pod nazwami takimi jak szczecinica oraz dzika szczecinica. Ziele szczeci osiąga od 1 do 2,5 metrów wysokości. Charakteryzuje się kolczastą łodygą oraz skierowanymi w dół kolczastymi liśćmi. Szczeć pospolita kwitnie w sezonie od lipca do sierpnia. Jej główka kwiatowa ma kształt stożkowaty. Kwiaty tej rośliny są drobne i fioletowe, zapylane przez owady. Ekstrakty z D. fullonum są wykazują obiecującą aktywność w badaniach przeprowadzanych w kontekście leczenia wielu chorób, takich jak fibromialgia (schorzenie bólu funkocjonalnego), złamania kości, odwapnienie kości, nowotwory oraz choroba Alzheimera. Testy wskazują również na działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne związków fitoaktywnych zawartych w tej roślinie1,2.
W ekstraktach sporządzonych ze szczeci pospolitej zidentyfikowano terapeutyczne związki polifenolowe z dominującą częścią klasyfikowaną jako flawonoidy (apigeniny, kwercetyny, kemferol). Wśród frakcji flawonoidowej wykryto między innymi bioaktywną luteolinę. Obecnie zastosowanie tego flawonoidu skupia się przede wszystkim na przejawianej przez nią zdolności ochrony komórek nerwowych. Właściwości luteoliny mogą być pomocne w terapii demencji starczej, jak również problemów z pamięcią i koncentracją. Substancja wykazuje też działanie przeciwzapalnie oraz antyoksydacyjnie. W ekstraktach ze szczeci pospolitej wykryto również kwasy fenolowe (np. p-kumarowy, p-hydroksybenzoesowy, kwas izoferulowy, kwas ferulowy) oraz irydoidy (swerozyd)3,4. Charakterystycznymi związkami dla rodziny szczeciowatych, obecnymi w szczeci pospolitej, są saponozydy triterpenowe, , występujące w formie wolnego kwasu oleanowego i ursolowego, czy też aglikonów hederageniny lub kwasu oleanowego. Substancje te mają działanie wykrztuśne, moczopędne oraz przeciwzapalne. Mogą również pozytywnie wpływać na poziom cholesterolu.
Badania składu fitochemicznego różnych części szczeci pospolitej wskazują na to, że korzenie tej rośliny zawierają więcej irydoidów niż jej liście. Irydoidy są związkami o właściwościach przeciwbakteryjnych oraz przeciwgrzybiczych. Ekstrakt z liści szczeci pospolitej wykazuje natomiast silniejszą aktywność antyoksydacyjną2.
Ekstrakty z korzeni szczeci pospolitej wykazały w testach zdolność zwalczania krętków Borrelia burgdorferi wywołujących groźną chorobę boreliozę. Badania laboratoryjne in vitro potwierdziły również właściwości bakteriobójcze wyciągów ze szczeci wobec szerokiego wachlarza mikroorganizmów, między innymi bakterii Escherichia coli i Staphylococcus aureus (gronkowca złocistego). D. fullonum posiada również wykazane w testach naukowych właściwości przeciwgrzybicze wobec Candida albicans. Warto jednak pamiętać, że terapeutyczne działanie szczeci jest dobrym wsparciem dla naturalnych mechanizmów obronnych organizmu, jednak nie jest w stanie zastąpić antybiotyków w ostrych infekcjach bakteryjnych1,2.
Chińscy naukowcy wyizolowali z korzeni szczeci z gatunku Dipsacus asperoides polisacharyd WRDAP-1, zbudowany z glukozy, mannozy, galaktozy, ramnozy oraz arabinozy. Badanie właściwości tej cząsteczki obejmowało oznaczenie aktywności antyoksydacyjnej w celu ustalenia czy polisacharyd ten może skutecznie chronić nerki przed uszkodzeniem związanym ze stresem oksydacyjnym. Badanie właściwości polisacharydu WRDAP-1 przeprowadzono z wykorzystaniem zwierząt modelowych jakimi były szczury laboratoryjne. Przeprowadzone testy wykazały, że podawanie WRDAP-1 pochodzącego ze szczeci obniżyło poziom biomarkerów stresu oksydacyjnego we wszystkich trzech badanych dawkach, wynoszących 50, 100 i 200 mg/kg. Korzystny efekt był widoczny szczególnie przy najwyższej dawce 200 mg/kg. Na podstawie otrzymanych wyników, autorzy pracy wnioskują, iż wyizolowany z korzenia szczeci Dipsacus asperoides polisacharyd może stać się obiecującym środkiem terapeutycznym redukującym stres oksydacyjny oraz korzystnie wpływającym na pracę nerek5.
Korzeń szczeci (Dipsaci radix) jest stosowany w medycynie wschodniej jako terapeutyk wzmacniający kości. Przeprowadzono również badania, których celem było sprawdzenie czy surowiec ten wykazuje aktywność korzystną w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Testy przeprowadzono na myszach DBA/1 u których stan chorobowy wywołano za pomocą kolagenu typu II (CII). Stan zdrowia zwierząt monitorowano sprawdzając stężenie mediatorów stanu zapalnego w surowicy krwi. Myszom z grupy badawczej codziennie podawano doustnie wodny ekstrakt z korzenia szczeci. Testy trwały 21 dni, a zwierzęta otrzymywały dawkę ekstraktu na poziomie 50mg/kg lub 100 mg/kg. U myszy przyjmujących ekstrakt z korzenia szczeci zaobserwowano obniżenie się poziomu przeciwciał oraz mediatorów stanu zapalnego. Przy użyciu metody analitycznej HPLC (High-performance liquid chromatography) zidentyfikowano główny składnik chemiczny znajdujący się w badanym ekstrakcie. Była to asperosaponina VI, prawdopodobnie odpowiadająca za korzystne dla stawów właściwości wyciągu z korzenia szczeci. Autorzy badania twierdzą, że uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują, na działanie przeciwzapalne i przeciwartretyczne ekstraktu z korzenia Dipsacus asperoides1.
W badaniach na zwierzętach potwierdzono również działanie wzmacniające wobec tkanki kostnej frakcji saponinowej korzenia szczeci. W tym celu przeprowadzono testy na samicach szczurów, którym usunięto jajniki, aby odwzorować rozwijającą się po menopauzie osteoporozę. Zwierzętom w grupie badawczej podawano doustnie etanolowy ekstrakt z korzenia szczeci w dawce 50, 100 lub 200 mg/kg/dzień. Stan kości udowej badanych osobników kontrolowano przy pomocy absorpcjometrii rentgenowskiej, pomiaru markerów biochemicznych oraz testu trójpunktowego zginania. W teście ostatecznie naukowcy wykazali, że frakcja saponin znajdująca się w korzeniu szczeci stosowana w dawce 100 mg i 200 mg/kg/dzień znacznie ograniczała spadek gęstości mineralnej kości. Terapia ta wzmocniła również wytrzymałość biomechaniczną kości6.
Kolejną skupiającą uwagę naukowców substancją zawartą w szczeci Dipsacus asper jest wyizolowana z korzenia asperosaponina X. Naukowcy przeprowadzili badania, w których dowiedli jej właściwości kardioochronnych. Działanie to zostało potwierdzone w testach, w których zwierzętami modelowym były szczury z wywołaną sztucznie niedrożnością aorty. Osobniki, którym podawano dożylnie wodny roztwór asperosaponiny, miały znacznie mniejszy obszar tkanek dotknięty zmianami związanymi z hipoksją. Prawdopodobnie główny mechanizm działania asperosaponiny X opiera się na osłabieniu cytotoksyczności wywołanej przez hipoksję, jak również zablokowaniu czynnika prozapalnego TNF-α. Aktywność ta w konsekwencji ochroniła niewydolne komórki mięśnia sercowego przed dalszymi uszkodzeniami. Zdaniem badaczy z zespołu przeprowadzającego eksperyment, podanie asperosaponiny X szybko po diagnozie incydentu wieńcowego, wiąże się ze zmniejszeniem stopnia niedokrwienia serca7.
Podsumowanie
Ekstrakty z różnych gatunków szczeci zawierają substancje fitoaktywne o znacznym potencjale terapeutycznym. Obecnie prowadzonych jest wiele badań nad potencjalnymi lekami zawierającymi te związki chemiczne. Wyniki testów są bardzo obiecujące, jednak nie należy stosować preparatów opartych na szczeci jako zamienników konwencjonalnej terapii przypisanej przez lekarza. Preparaty te można stosować profilaktycznie w celu ochrony narządów organizmu przed stanem chorobowym. Takie suplementy warto również stosować jako dodatkowe wsparcie w przebiegu leczenia zaleconego przez specjalistę.
Treść i opracowanie
Mgr. farmacji Sara Janowska
Piśmiennictwo:
